R.- Llaqta yupaynin llaqta wakichinqa, qutu ruway juk pacha mañaqay thallmay runa kiti qhaway riqsichinapaq , runa qutu qullqikamay ayllumanta upjitu kanamanpaq chaninchapaq t´ukuninapaq, uyanchanapaq ima maniy
R.- Llaqta yupaynin jatun yuyay taripana tukuy willakunata machkka Bolivia ñawra suyupi kawsanku, kay kananpaq runap kawasayninta wakichinapaq, ruwanapaq.
R.- 2017, 2018 watas 4 suyus llaqata yupayninta ruwaspa kanku (chile, Colombia, gatamela y peru) 7 suyus kay 2020 wata ruwananku karqa ( Argentina, Costa rica Brasil, ecuador, exico, panamá y repucblica domincana): juk ruwarqa mexico, ecuador, argentina panamá y puerto rico mana ruwaranquchu 2021, argentina, bolivia llaqta yupayninta kay wata ruwanqanku.
R.- Chunka watas, kay ruway jamun tukuy suyusmanta, 1950 manta pacha, abyla layai achkka llaqta yupaynin ruwakurqa.
Nawara suyu Boliviapi sapa chunka watas ruwakurqa (1992, 2011,2012). Chay pacha llaqta yupaypi iskay, 5 watas k´uskiy ruwaypi, mana walliqchu kay k´´uskiyta kanan, chay varaibes nisqata sumaq kaymachina tiyan.
R.- Llaqta yupaynin tiyapun: kimsa pre llaqta yupaynin, llaqta yupay, post llaqta yupaynin.
Kay pre llaqta yupaynin tarikun: t´aslarakamay khipusqa ruwakunanpuni tiyan, machkka wasis llaqata yupaynin tiyan, k´uskiytawan, kallpachaynin ima.
Kaynin llaqta yupaynin, qutu willay ruwaypayay. Runas p´achayupta mask´aspa kanqa; chay jina runap llaqta yupaynin kanankupaq yachachinqanku.
Llaqta yupaynin chay p´unchaw sumaq rinapaq, tapuy kanqa kay llaqata yupayninta runap yanapanankupaq.
Kaynin post llaqta yupaynin raphikunata apayachanqanku, (willay junt´asqa) digital ñisqata ruwaspa kanqa. (llaqta yupayninta runas apaspa kanqanku) chay base de datosta ruwaypi kanqaku, panqapi, web ñisqapiwan willay ruwanqanku.
Phichqa, suqta killapi ruwakunqa base de datos ñisqata, maychus jinaman. Ñawpa kay suqta o pusaq killapi apanqanku ayllusta khaqarispa, machkka warmis qaris tiya.
R.- Maman kamachiq, ñiqi wanlla 298 paragrafo ñisqata i, yupaynin 16, yachay atiy asuynin kay chawpi kamachiq suyu llaqta yupayninta, takyachinqa. kamachiq 1405 kay ñawra suyu boiviapi, juk aya marq´ay killapi ine nisqata llaqta yupayninta apachaspa karqa.
khuska kamachiq bolivia ñawra suyumanta llaqta yupayninta llamk´aysiy tiyan.
R.- Kay ruway kimsa muchuqay tiyan:
- PRE LLAQTA YUPAYNIN. – T´aslarakamay khipusqa ruwakunanpuni tiyan.
- LLAQTA YUPAYNIN.- Llaqta ukhupi p´unchaw ruwakunqa, kuk p´´unchaw llaqtapi, kimsapitaq aylluspi.
- POST LLAQTA YUPAYNIN. – Ruwakunka Tarikusqanmanta riqsichiy t’ukuriy ima.
R.- Ñiqi wanlla 7, b) kamachiqmanjina kay t´aslarakamay ñawra suyu ukhupi ruwakunan, (ine) ñiqi wanlla 298 paragrafo ñisqata i, yupaynin 16, yachay atiy asuynin kay chawpi kamachiq, mama kamachiq ima.
Ineqa mana jallp´asta khawarinchu, kay ñawra suyu boliviapi machkka runas kawsanku. runap kawsayninta t´aqachispa rikhurispa kanka.
R.- Llaqta yupaynin tukuy suyupi (chayaqinta) ruwanku, tukuy pachapi apakun, punkusta runap sapa p´unchawpi takarispa kanqa. laqta yupayninta ñawra suyu boliviapi (ruwak) tiyan, juchuy yachay wasip runap llam´aykunata khawarsipa yanapanqanku.
Raphikunata ñawra suyu boliviapi apayachankuraq, tapuyta y kutichiyta ima kay llaqta yupayninpi, wakin suyuspi manaña raphikunata apayachakunchu tablestaya apayachakunqu. kay suyunchispi llaqta yupayninta kuraq kawarispa wakinkunata ima, sumaq runap kawasayninta muchuspa kan.
R.- Iskay llaqta yupaynin tiyan. ruwak…… chayaqiy ima
Llaqta yupaynin (ruwak) mayk´aq chisinpi, p´unchawpi wasinpi puñurqanku, machha wasini tiyaqunku ima sapa jukta tapunqanku, juk u kimsa punchawpi ayllus karupi kanqa chay ruwakunqa.
Llaqta yupaynin chayaqiy, maychus runa tiyakun u llamk´ay ima kan llaqta yupayninta juk u kimsa killapi ruwanqanku.
R.- Juchuy wasimanta yachay runas laqta yupayninta ruwanqanku, runa kamayuq ima, yachachiq, mama yachay wasimanta runas, wak llamk´aykunasmanta ima mana qullqita jaywakunqachu.
R.- Llaqta yupayninpaq wachichiy runas inepta achkka rinqanku tukuy ayllusman machkka wasis, machha runas tiyan.
Kunanpi t´aslarakamay khipusqa mana jallp´asta t´aqachispa ine ruwanchu.
Kunanpi t´aslarakamay khipusqa k´uski
Juk wakichiyta khipusqa qalliq kan pachaman kananta llaqta yupaynin p´unchaw kanqa
Macha wasi tiyan, kay runa kawsayninp imaskunap tiyan, llaqta yupayninpi yanapakunapaq.
Wuwakunapaq llaqta yupayninta cheqan rinapaq wakichikunqa.
Datos ñisqata aylu, wasis, wakichikunqa k´uskiy ima.
Toponia ñisqata kunanpi kan, ayllu, llaqtakuna ima t´aslarakamay kachkan.
Allin kanapaq, yachachiypi datos ñisqata kunanpi kachkan.
